TEKNİK ANALİZİN BABASI: Charles Henry Dow & Dow Teorisi
Güncelleme tarihi: 14 Haz 2021
Charles Henry Dow
(1851–1902)
“Borsa ekonominin barometresidir.”
Charles Henry Dow (1851–1902)
Yatırım dünyasının geleceğini birçok akademisyenden,Wall Street’in güçlü kurumlarından, ünlü para babaları ve varlık yöneticilerinden veya dünyanın en büyük yatırım bankalanndan daha çok, Charles Dow değiştirmiştir diyebiliriz.Oysa o ne kozmopolit bir finans merkezi olan New York'ta doğmuştu, ne küçük yaştan beri finans sayfalarında fiyat/kazanç oranlarını inceleyen harika/zeki bir çocuktu, ne bir finansçıydı ne bir broker,ne babasının bir yalısı veya gemisi ne de dededen kalma bir arsası vardı. Charles Dow sadece basit bir geçmişi olan sıradan biriydi.Fakat o bu gün modern anlamda kullanılan Teknik Analizin (Niceliksel Analizin) babasıdır ve finans dünyasına çok büyük katkıları olmuştur.
Charlers Henry Dow 1851 yılında Connecticut’da bir çiftlikte doğmuştu ve babasını kaybettiği altı yaşından itibaren ailesini geçindirmek için sıradan işlerde çalıştı. Liseyi bile bitirememesine rağmen 18 yaşında Springlfield Daily Republican gazetesinde muhabir olarak bir iş bulmayı başardı. 1875 yılında Springfieldden ayrılarak Providence (Rhode Island eyaletinde) Morning Star & Evening Press gazetesinde işe girdi.Bu gazetede çalışırken sıkı bir ortaklık ve dostluk ilişkisi kuracağı Edward Jones ile tanıştı.(Dow Jones Endeksi’nin doğuşu da diyebiliriz.)
Daha sonra Dow 1877'de başka önemli bir gazete olan The Providence Journal’e geçti ve ilk kez finans muhabirliği yapmaya burada başladı. Tarih ve finans konuları hakkında yazdığı bir dizi makaleyle kendini gösterdi. Newport emlak piyasasından buharlı gemi şirketlerinin ticari faaliyetlerine kadar çeşitli alanları inceleyerek, finans gazeteciliğinin hem ilgisini çektiğini hem de bir o kadar hoşuna gittiğini gördü.
1879 yılında New York’a taşındı ve daha sonra 1882'de, banka ve aracı kurumlara elle yazılmış haber notları ileten Kiernan Haber Ajansı’na katıldı.Bu arada tesadüfen Eddie(Edward’ın kısa yazılış şekli.İbrahim yerine İbo yazmak gibi) Jones’da Providence Journaldan ayrılıp Kiernan’a gelmişti. Üç yıl sonra birlikte buradan ayrılarak Dow Jones & Company’yi kurdular.
İlk büroları Wall Street 15 numarada, borsanın hemen yanı başındaydı.Yine eski bir Kiernan çalışanı olan Charles Bergstresser’in yardımıyla (o da daha sonra bu şirkete ortak olur) haber toplayıp yine elle yazılmış notları getir götürcü çocuklarla şehrin finans merkezine ulaştırma işini başlatırlar.Şirketin ilk yayını gündelik iki sayfa olarak basılan Customer’s Afternoon Letter idi (1883).
Dow 1884 Temmuz’unda 11 şirketten oluşan bir endeks oluşturdu (bunların dokuzu demiryolu şirketiydi). 1889 yılına gelindiğinde,Customer’s Afternoon Letter artık o meşhur Wall Street Journal gazetesi haline gelmişti.Customer’s Afternoon letter aslında bir devrim yaratmıştı.O zamanlar, hisse senedi fiyatlarını her gün izleyebilecek basılı bir yayın yoktu. Şirketlerin bilanço ve diğer bilgilerine ulaşmak zordu.İşte bu noktada bu bülten sadece konsolide hisse senedi bilgilerini yayınlamakla kalmadı, aynı zamanda o sıralar yalnızca şirket mensuplarının sahip olabileceği yıllık ve çeyrek yıllık finansal tabloları da halka ifşa edilmiş oluyordu.
Dow artık bireysel yatırımcılarla Wall Street’in elit zümresi arasındaki oyun sahasını düzlemiş,bir başka deyişle yeniden dizayn etmişti.Halbuki, şirketlerin çeyrek yıllık ve yıllık faaliyet raporlarını halka açıklamasını şart koşan yasalar daha 1934 yılına kadar (neredeyse yarım asırdır) çıkmayacaktı.
Yine bundan sonraki 50 yıllık bir süre için, bireysel yatırımcıların bu tür bilgilere ulaşabilecekleri tek yer Wall Street Journal gazetesi olacaktı. Dow, 1884 yılında başlattığı endeksi revize ederek 26 Mayıs 1896 tarihinde Dow Jones Sanayi Endeksi olarak hesaplamaya başladı. Aklında tek ve basit bir amaç vardı.Tek tek hisse senetlerini inceleyeceğine birkaç ortalama ile bütün piyasanın nabzını tutan bir barometre oluşturmak.Bu ortalamaların piyasa hareketlerini açıklayan ve öngören geniş kapsamlı bir kuramın temelini oluşturmasını istiyordu. Bu doğrultuda, Wall Street Journal gazetesinin editörü olarak birçok makalesi yayınlandı.
Yazılarına 1902 yılında sağlığını yitirip şirketini Clarence W. Barron’a (bugün Wall Street Joumal gazetesi ve daha birçok medya kurumunun sahibi olan Dow Jones & Co. şirketinin çoğunluk hisseleri hala bu gelenekçi ailededir) satana dek devam etti.O küçük kasabada doğan ve babasını erken yaşta kaybeden Charles Henry Dow, mütevazi bir hayat sürmüştür.4 Aralık 1902 yılında Brooklyn’deki evinde yaşamını yitirdiğinde yatırım dünyasına üç büyük eser bırakmıştır:
1. Bugün dünyanın en uzak köşelerinde bile hemen herkesin ismini andığı bir endeks;
"Dow Jons Endeksi"
2. Bir finansal habercilik ekolü ve dünyanın en büyük ve etkili finans gazetesi;
"Wall Street Journal"
3. Kripto piyasası da dahil diğer türev piyasaların,kısaca yatırım dünyasının kullandığı veya kullanmayanların kabul ettikleriyle,red ettikleriyle onları rahatsız eden,akıllarını her geçen gün daha fazla kurcalayan bir ekol; “DOW KURAMI”
DOW KURAMININ GEİLİŞİMİ
Bu kuram öncelikle Dow tarafından geliştirilmiş olsa da, aslında bugünkü haline getiren Nelson ve Hamilton’un çalışmalarıdır. “Dow Kuramı” terimini ilk olarak Nelson, The ABC of Stock Speculation isimli 1902 baskılı kitabında kullanmıştır.Daha sonra Hamilton, Wall Street Journal’da 1902-1929 yılları arasında yazdığı makalelerle kuramı biraz daha geliştirmiş ve The Stock Market Barometer adıyla 1922 baskılı kitabında ayrıntıları ve kendine özgü yorumlarıyla bu kuramı açıklamaya çalışmıştır.
Ardından 1932 yılında Robert Rhea, Dow ve Hamilton’un çalışmalarını daha da açıp incelemiş ve Dow (1900–1902) ve Hamilton’ın (1902–1929) yazdığı 252 adet editöryal yazıyı çözümleyerek The Dow Theory’yi kaleme almıştır.Daha yakınlardan bir kaynak seçecek olursak, Dow kuramı hakkında yazılmış en kapsamlı kitabın George Bishop’un, Cbarles H. Dow and The Dow Theory kitabı söylenebilir.Dow ve Hamilton’un geliştirdiği fikir ve piyasa yorumları artık Wall Street’in aksiyomları haline gelmiştir.
Piyasaların bir asır sonra artık çok farklı olduğunu savunanlar olsa da, kuramı derinlemesine inceleyenler özellikle hisse senedi piyasalarının 100 yıl önce nasıl davranıyorlarsa şimdide de türev piyasalar da dahil (hatta buna kripto piyasasını da dahil edebilirsiniz) yine aynı şekilde davrandıklarını göreceklerdir.
Dow kuramı sadece teknik analiz ve fiyat hareketine değil, piyasa psikolojisine de ışık tutmaktadır.Peki bu kulağımıza çalınan veya bir yerlerden duyduğumuz Dow Kuramı nedir ve ne değildir açıklayalım.
DOW KURAMI & İLKELERİ
1.Ortalamalar her şeyi iskonto eder:
Teknik analizin temel varsayımı olan bu deyiş aslında Charles Dow ve Hamilton’un bahsettiği ortalama,yani piyasanın genelinin nabzını tutan endekstir. Endeks dediğimiz rakam piyasanın ortalama fiyatıdır ve grafiklere fiyat olarak yansır. Geçmiş, şimdi olup bitenler ve gelecek için olan beklentiler, yeni mevcut ve tüm bilgiler fiyata yansımıştır. Fiyat, tüm piyasa katılımcılarının umutları, korkuları, hırsları,beklentilerini (Ör: 2020'de Btc 500.000$ olacak veya Btc 100$’a kadar düşecek gibi) vb. davranışların toplamını temsil eder.
Dolayısıyla fiyatı anlayarak ve iyi analiz ederek stratejimizi bu noktada doğru bir şekilde belirleme olanağımız bu teoriye göre vardır.Bu bahsi geçen endeks aslında bizlere geçmiş ve şimdiyi ele alıp geleceğe dair nasıl bir strateji belirlememiz hakkında bize çok önemli doneler verir.Bir başka açık ve öz ifadeyle ortalamalar dediğimiz olgu her şeyi hesaba katarak ona göre hareket etmiştir,ediyordur ve edecektir lafzının bir yansımasıdır.
2.Piyasalarda üç tür fiyat hareketi bulunur:
Bir başka ifadeyle bunlara üç tür “trend”’ de diyebiliriz.
Ana trend, ikincil trend ve günlük dalgalanmalar.
i.Ana trend (primary trend) birkaç aydan birkaç yıla kadar sürebilir ve piyasaya hakim olan asıl eğilimi temsil eder.
ii.İkincil trendler(aşağıdaki şekilde secondary trend diye geçer veya diğer adıyla tepki hareketleridir) haftalar veya aylarla ölçülür ve ana trendin aksi yönünde hareket ederler.
iii.Günlük dalgalanmalar (minor trends) ise ana trendden bağmsız olarak ayrı veya aynı yönde hareket edebilirler.Zaman aralıkları birkaç saatten iki-üç haftaya kadar uzayabilir.
Evet, yukarıdaki grafik görünürde Dow kuramının doğruluğunu ispat ediyor ama asıl soru bizim ne işimize yarıyor? Her şey olup bittikten, yani iş işten geçtikten sonra geçmişte neler olup bittiğini tespit etmek tarihçilerin işidir.Haliyle bütün bunları bilmenin bizim stratejimize bir katkısı olmalıdır diye düşünmeliyiz.Sonuç olarak yukarıda ve aşağıdaki grafikler de dahil, hangi grafiğe bakarsanız bakın, uzun vadede ana trendin manipüle edilmesinin olanak dışı olduğunu kabul etmemiz gerekir. Bu Dow kuramının en oturaklı varsayımlarından bir tanesidir.
Dow ve Hamilton, gün içindeki fiyat hareketlerinin,günlük dalgalanmaların ve hatta bazen ikincil trendlerin bile manipülasyona olanak tanıdığını kabul ediyorlar. Büyük mali güce sahip mali kurumlar, güçlü spekülatörler ve çıkarılan haber ve de söylentilerle fiyatlara bir süre için hükmedebiliyorlar. Manipülasyon birkaç saatten birkaç haftaya kadar uzayabiliyor ama ana trend asla değiştirilemiyor.
O halde Dow kuramının bu üç tür trend (ana, ikincil ve günlük) olduğu ve ana trendin manipüle edilemeyeceği gerçeğinden çıkarmamız gereken dersler nelerdir diye sorduğumuzda:
a. Akıntıya kapılmamak,
b.Çeşitleme yapmak,
c.Pozisyona girmeden vademizi belirlemek
a)Akıntıya Kapılmamak
Yukarıdaki grafik dahil bir çok grafikte de görüleceği/tespit edileceği üzere fiyatların manipülasyon sürecinden kurtulduktan sonra geri dönüp ana trende kavuştuğunu görürsünüz. O halde yapılması gereken en akıllı hareketlerden biri ani spekülasyon, hırs ve dürtülere kapılmadan bu yapma piyasa hareketlerine iştirak etmekten kaçınmak, diğeriyse pozisyonunuz,hedefiniz veya sisteminizden taviz vermeden ana trendle ile birlikte kalmak.
b)Çeşitleme Yapmak
Özellikle derinliği ve işlem hacmi az olan piyasalarda manipülasyon daha kolaydır.An itibariyle (Haziran 2018) kripto piyasasında yaşadığımız,maruz kaldığımız durum da aynıdır diyebiliriz.Bu noktada bir veya bir kaç sözüm ona altcoini,ico’yu shiller pump-dump yaptırır akabinde manipüle edebilirsiniz.Fakat ana trendi/hareketi değiştiremezsiniz.Bunu çoğunluğun fiyata yansımış/yansıyan/yansıyacak psikolojisi dahilindeki hareketi belirleyecektir.Ne kadar, yok balinalar var, yok büyük babalar(!) bu işin arkasında var deseniz de bu toplu sürü psikoloji gerçeğini değiştiremezseniz.Öyleyse ana trendde aynı yönde olan hisse senedi(mesela thy),altcoin(mesela binance coin) neyse sepette çeşitleme yapılarak yatırım yapmak yapılması gereken en mantıklı hareketlerden biri olacaktır.
c) Vade Belirlemek
Pozisyona girmeden önce vade belirlemek çok önemlidir.Bu noktada Dow’un ana(primary) trendi 2 yıl,ikinci(secondary) trendi 2 ay,günlük(minor) trendi de 2 gün olabilir.Pek tabi dünyanın her yerinde bulunan türev piyasaların farklı özellikleri olacağından bu sürelerde o noktada farklılık arz edebilir.Örneğin kripto borsası 7/24 hiç aralıksız işlem görürken IMKB gibi borsalar belli seanslarda (13:00–13:55 Gün Ortası Tek Fiyat Seansı/Emir Toplama,13:55–14:00 Eşleştirme/Fiyat Belirleme,14:00–18:00 Sürekli İşlem,18:01–18:05 Kapanış Seansı) işlem görür.Bunun yanında yerli bir İMKB yatırımcısının uzun, orta ve kısa vadeli trend tanımıysa 1 hafta, 1 gün ve 1 seans olabilmektedir.Dolayısıyla, hangi trendin ne kadar süreceğini tartışmak yerine hangi pozisyonun hangi vadede girileceğini o pozisyona girmeden önce tanımlanması çok çok daha önemlidir.
3.Endeksler birbirlerini doğrulamalıdır:
Dow bir trendin varlığıından emin olmak adına sanayi şirketlerinin oluşturduğu Industrial Average ile (DJIA — Dow Jones Industrial Average) ulaşım/transportation şirketlerinin oluşturduğu Rail Average (DJTA — Dow Jones Transportation Average) endekslerinin aynı yönde hareket etmelerinin önemini savunmuştur.Bu düşüncedeki temel çıkarım ise nakliye sektörüyle sanayi şirketleri iç içe olduğundan birbirlerini aynı doğrultuda etkilemeleri gereğidir.Misal inşaat sektörü ile emlak piyasasını ele alalım.
Ülkemiz malum betona yatırım yapan bir ülke ve inşaat bu noktada bir çok sektörü birbirine bağlayan öncü sektör konumunda.Şimdi varsayalım inşaat sektörünün girdi fiyatları(çimento,ulaşım,işçi ücreti vs.) artıyor ve emlak piyasasında hem kamu hem de özel bankalar havadan düşük faizli ev edindirme kredisi veriyor ve buna rağmen ev fiyatları düşüyorsa, Dow teorisine göre orada işler doğru gitmiyor ve aynı doğrultuda birbirini doğrulamıyor demektir.İşte bu noktada bu alana yatırım yapacaksanız bir kere daha düşünün der bu teori.
Buna ek olarak trend dönüşlerine göz atacak olursak.Dow’a göre her iki trend de bir önceki tepe değerinden daha fazla yükselerek düşüş trendinin bittiğini veya bir önceki en düşük seviyeden daha aşağı düşerek yükseliş trendinin sona erdiğini onaylanmalıdır.(düzenlendi)
Bu grafikte her iki endeks de bir önceki tepe değerinden daha fazla yükselerek yeni trendin başladığını işaret etmektedir:
Örnek:Aşağıdaki grafikte yükselen ana trendi onaylayan işlem hacmi grafiği görülmektedir.
4.İşlem Hacmi (Volume) trendi onaylamalıdır:
Dow Teorisi hisse senedi fiyat hareketleri üzerine kurulmuştur. Fiyat hareketlerinin yetersiz kaldığı belirsizlik durumlarında işlem hacmi verilerinden faydalanılmaktadır.
İşlem Hacmi grafiği ana trend doğrultusunda hareket etmelidir. Fiyat artarken işlem hacmi zayıf kalıyorsa veya fiyat düşerken işlem hacmi artıyorsa süregelen trendde bir değişim olacağı söylenebilir.
Örnek: Yine aşağıdaki grafikte artan işlem hacminin trendi nasıl tersine döndürdüğünü(reversed) görebilirsiniz:
5.Kesin bir dönüş sinyaline kadar trend aynı doğrultuda devam eder:
Yükseliş trendini yeni fiyatların eskilerine oranla yüksek olması (higher-highs, higher-lows) şeklinde tanımlanır. Bir yükseliş trendinin sona ermesi için en azından bir kez yeni fiyatın eskisinden düşük olduğunu görmemiz gerekmektedir (düşüş trendi için de tersi durum söz konusudur). Ayrıca iki endeksten sadece bir tanesindeki kesin dönüş tek başına yeterli değildir, diğer endeks tarafından da bu dönüşün onaylanması gerektiği unutulmamalıdır.
Bununla birlikte bir trend ne kadar uzun sürerse o trenddeki düzensizlikler gittikçe azalış gösterir.
Aşağıdaki grafikte düşüş trendinin en yüksek ve en düşük noktalarından sonra sona eridiğini görebilirsiniz;
Sonuç olarak, Dow teorisi finans piyasalarında ileri tarihteki fiyat hareket oluşumlarını belirlemeye yardımcı olan bir teknik analiz yöntemidir.Yazının en başında belirtildiği gibi nasıl hava basıncını ölçümü barometre ile ölçülüyorsa ise ekonominin ölçüsü de borsayla ölçülür ve Dow Teorisi bu borsada barometrenin nasıl kullanılacağına dair yine yukarıda ifade edildiği üzere önemli doneler sunar.
Bu teorinin size verdiği bu donelerle -kesinlikle falcılık veya müneccimlik değil- fiyat & zaman grafiği aracılığıyla, belirli vade süresi aralığında piyasanın trend yönünü belirleyerek, hangi noktadan alım & satım yapmanız gerektiğinin sinyalini, sinyal veren pump-dump guruplarına gereksinim duymadan veya coin shilleyip piyasayı manipüle eden önceden John Mccafee son zamanlarda ise Elon Musk'a aldırış etmeden kendiniz de alabilirsiniz.Haliyle bunun için, yardımcı teknik analiz araçlarını bilmeniz, grafik üzerinde yorumlayabilmeniz gerekmektedir.
Zamanla ve sabırla kazanılacak bu disiplin sayesinde kendi tekniğinizi de geliştirebilir, profesyonel geçinen bir çok kişiden daha iyi analizler yapıp azımsanmayacak derecede iyi kazançlar elde edebilirsiniz.
Sonuç olarak bu piyasada -kripto dahil hemen hemen her piyasada ve her alanda olduğu gibi- en büyük kazanımımız kendimizi Charles Dow gibi geliştirip eğitmemiz olacaktır diye düşünüyorum.Keyifli okumalar.Muhabbetle kalınız.
Faydalanılan Kaynaklar:
Ali Perşembe,Teknik Analiz mi Dedin Hadi Canım Sende Cilt I,sy.59–76,Mayıs 2001,
Scala Yayıncılık
Graham, Benjamin, Akıllı Yatırımcı, (İstanbul, Scala Yayıncılık, 1999,Çeviri:Ali Perşembe)
Hagstrom, Robert C. Jr, Buffett Tarzı, (İstanbul, Scala Yayıncılık, 2000)
http://www.newworldencyclopedia.org/entry/Charles_Dow
https://www.investopedia.com/articles/financial-theory/08/charles-dow.asp
https://en.wikipedia.org/wiki/Charles_Dow
Ntv Radyo, Mahfi Eğilmez ile Ekonomi Dersleri,Dow Jones Endeksi