VENEDİK TACİRİ

"Tefeciliğin Gelmişine & Geçmişine Bir Yolculuk"

Bundan 600 yıl önce bu günkü Floransa’da Giovanni Fiorentino adında bir noter yaşardı.Giovanni yaşlanınca emekli oldu ve kent yaşamını bırakıp kuzeydeki köyüne giderek meslek hayatında görüp geçirdiklerini 1378 yılında kağıda, kaleme dökmeye başladı.

Kitabı bitince adına Il Pecorone yani "Sersem" ismini koydu. Bkz: Yine Floransalı meşhur, siyaset biliminin kurucusu ve devlet adamı Niccolo Machiavelli'de Il Prince adlı kıtabında,aynı Giovanni gibi emekli olup köyüne döndükten sonra hayatını kaleme almıştır.

Eserde,Yahudi tefeci Shylock, aşık bir genç Bassanio’nun sevgilisine ulaşmak amacıyla Belmonte’ye yapması gereken seyahati karşılamak için 3.000 düka borç verir.Elbette karşılığında bir şey ister; Venedik’in en zengin taciri Antonio’nun eti.Bu teminat aslında tefeci Yahudi Shylock’un aldığı riskin karşılığıdır,yani faizidir.Aslında bu noktada 14. yüzyılda rönesansın İtalya'da başlaması ve Venedik’in bir dünya kenti olmasının arkasında ticarete olanak tanıyan finansörlerin aldıkları risk karşılığında faiz almaları yatar.

İyi de tefeci Shylock niye faizi para olarak değil de adamın eti olarak istedi? Çünkü ondan nefret ediyordu. Antonio bir Yahudi düşmanıydı. Burada hem Shylock’un Yahudi olması hem de Antonio’nun Yahudi düşmanı olması bir tesadüf değildir.

Al Pacino'nun başrölde oynadığı "Venedik Taciri" filmi

Shakespeare, Venedik Taciri’ni yazdığında Yahudiler kenti halihazırda 100 yıldır finanse ediyordu.Venedik’in kenar mahallelerinden birinde, Banco Rosso denilen bir binanın önünde, masaların arkasında, bancilerin (bankların) üzerinde oturup işlerini görüyorlardı.

Banka adı da tam olarak buradan gelmiştir. Venedikli tacirlerin borç almak için neden bu şehre geldiklerinin bariz bir nedeni de vardı. Kilise faizi aforoz ettiğinden Hristiyanlar bu işi yapamıyorlardı.

Banko Rosso, Dünyanın İlk Tefecilik Bürosu

Bugün Floransa katedrali Duomo’nun içinde Domenico di Michelino’nun bir freskosu var. Canto 17’de cehennemin 7. katında. Burada Dante’nin İlahi Komedya’sında ki faizcileri anlatmaktadır.

Floransa,Duomo Katedrali/Müzesi

Dante'nin İlahi Komedya'sındaki Yedi Katlı Cehennem

Aslında faiz Yahudiler için de yasaktı ama sadece kendi aralarında faiz veremiyorlardı, yabancılara(hristiyanlara,müslümanlara) verebiliyorlardı. 1492 yılına geldiğimizde Yahudiler İspanya’dan sürülerek Osmanlı’ya sığınmışlardı.

Sultan Bayezid'in talimatıyla Sefarad'lar (İspanya Yahudileri) Anadolu'ya getirtildi. Bu Yahudiler İstanbul ve İzmir gibi önemli limanlarda Venedik ile deniz ticaret yapmaya başladılar. Oraya gidip geliyorlar ve kendilerine yaşam alanları bulmaya çalışıyorlardı.

''Cambrai Birliği(Ligi)'' savaşından kaçmak için Venedik’ten sığınma istediler. Kent ilk önce isteksizdi ama Yahudilerin hem finansman hem de vergi geliri kaynağı olabilecekleri görülünce onlar için özel bir alan ayrıldı.

Bu mülteciler orada 2 haftadan fazla kalırlarsa arkalarına kocaman sarı bir "O"harfi giymeleri gerekiyordu.(2.Dünya Savaşın'da nazi Almanyasın'da yaşayan Yahudilerin giysilerindeki sarı yıldızlı arma ilk buradan geliyor.)

Venedik tüzüğüne göre bunlar 5 yıldan fazla ikâmet edemezlerdi.Fakat ticaret varsa paraya da ihtiyaç vardı ve parayı da onlar sağlıyordu.Şehir hızla büyüdü ve yedi-sekiz katlı evler (o zamanın gökdelenleri) yapıldı.Ne var ki, 16. yüzyıl boyunca Venedik’li Yahudilerin hayatı hep pamuk ipliğine bağlıydı.Çünkü onların mal ve can varlığını özellikle Kıta Avrupası'nda yüzde yüz koruyan,kollayan bir yasa veya düzenleme yoktu.Mesela 1537 yılında Venedik, Osmanlı ile savaşa girdiğinde Venedik Hükümeti mallarına haciz koymuştu. Daha sonraki savaşlarda da aynı şeyler oldu. Evlerini kaybettiler, tutuklandılar. Bu durumun hep tekrarlanmaması için Venedik hükümetine dilekçe verdiler.

Aralarından akıllı bir temsilci,eski bir İspanyol Yahudisi tüccar olan Daniel Rodriga mükemmel bir arabulucuk ile istediğini kopardı.Yahudiler nihayet 1589 yılında özgürce ibadet etmeye, Venedik vatandaşlığına ve Levante ile (yâni Doğu Akdeniz ülkeleri) ticaret yapma ayrıcalığına hak kazandılar.Tarih boyunca finans ve finansörlere karşı düşmanlık hiç dinmemiştir.Hele ki borç veren azınlıklara Batı medeniyetince bir parazit,virüs gözüyle bakılmıştır. Peki bunun nedeni nedir?

Borçluların sayısı her zaman için kreditörlerden/borç verenlerden çok çok daha fazla olmuştur.Bizi yönetenlerin (hükümetler,devlet adamları vs.) beceriksizlikleri yüzünden belli periyotlarda başımıza çöken krizler yüzünden finansa ve finansörlere öcü gözüyle bakılıyor.

Peki şimdi burada tek suçlu Yahudiler de mi? Bilakis kendi dinine mensup çoğunluk cemaatini bu finansal sistemin dışına iterek -aforoz ederek- dengesizlik ve akabinde adaletsizlik ortamı oluşturan Kilise değil mi?

Başrol Shylock rolünde yine Al Pacino'nun olduğu, Venedik Taciri adlı tiyatral gösteriden bir sahne: “Bir Yahudinin elleri,ayakları,duyguları,sevgileri, tutkuları yok mu? Bir Yahudi,bir Hıristiyanın yakalandığı aynı hastalıklara yakalanmıyor mu? Aynı ilaçlarla iyileşmiyor mu? Yazın sıcağını, kışın soğuğunu bir Hıristiyan gibi hissetmiyor mu? Bizi gıdıkladığınızda gülmüyor muyuz? Bizi bıçakladığınızda kanımız akmıyor mu?Her şeyimizle birbirimize benzediğimize göre, şu anda da birbirimize benziyoruz. Bize hakaret ettiğinizde, bize ‘köpek’ diye küfrettiğinizde, intikamımızı almamız gerekmiyor mu?Aynı bir Hıristiyanın bir Yahudi kendisine hakaret ettiğinde intikam alması gibi.Bana öğrettiğiniz kötülüğü size uygulamak istiyorum.Bunun sonuçları kötü olsa bile.”

Her ne kadar bir hayal ürünü olsa da Venedik Taciri aslında bir dünya gerçeğine parmak basıyor.Evet, Shakespeare’in oyunu mahkemede mutlu sonla biter. Herkes istediğini alır. Sadece Yahudi tefeci Shylock zararlı çıkar.Bu da bize günümüz finans dünyasının gerçekliklerini bütün çıplaklığıyla anlatır.Şöyle ki:

1.Finans piyasalar gelişmediyse,kanunlar ve düzenlemeler adilane bir temelde oluşturulmadıysa tefecilerin fahiş faizler uygulama gücü olur.

2.Finans dünyasında hukukun önemi çok büyüktür.

3. Azınlık kreditörler hep toplumun tepkisine maruz kalmıştır ve kalacaktır da, Venedik Taciri gibi. GÜNÜMÜZ Malum Venedik Taciri zamanın anti-semitizm (Yahudi düşmanlığı) dalgası kadar günümüz finans ilmini de sorgulamakta.

Toplum ve hukuk haklıysa neden borçlular kreditörlere borçlarını ödemeye devam ederler? Neden üstüne yatmazlar?Aradan 500 yıl geçti. Neden dünyada hala sürüsüyle tefeci var? Ve bu adamlar sadece Afrika’da değil, New York’ta, Glasgow’da,Tokyo’da, İstanbul’da, Mersin’de, Konya’da her yerdeler.Milyar dolarlık merdiven altı piyasalar var bütün dünyada.Bildiğin gazetelere ilan bile veriyorlar. Bugün İngiltere’de 200.000 hane halkı tefecilerden aldığı borçla yaşıyor.

Yılda 100 milyon Sterlin borç alınıyor. Japonya’da Sarakin’ler var. Bankalarla birlikte çalışan yasal tefeciler. Japon nüfusunun %10’u onlardan kredi kullanıyor. 30 yıl önce sayıları 30.000 idi. Bugün 10.000 Sarakin var. Krediler 120 milyar doları aşmış.

Türkiye’de tefecilikten vergi rekortmenleri çıkıyor. POS tefecileri günde 1 milyon liranın üzerinde ciro yapıyor. Mesela dünyanın öbür tarafında bir yatırım bankası oloan Goldman Sachs 20 milyar dolar jestiyon/prim/ikramiye dağıtıyor.

Bu parayı 32.500 çalışanına eşit dağıtsa adam başı 500.000$ eder. Afrika’da insanlar günde 1.5 dolara yaşıyorlar.Dünya hiçbir zaman adil bir yer olmamıştır. Zenginler ve fakirler.Sömürenler ve sömürülenler..

Bütün dünyada tefecilik faizleri fahiş seviyelerde.Öyleyse borçlular borçlarını ödemek için neden kıvranıyorlar. Neden “ödemiyorum ulan!” diyemiyorlar. Bunun iki temel nedeni vardır:

1.Bu paraya ihtiyaçları var.

2.Bu küçük insanların ve işletmelerin ona göre teşkilatlanmış tefecilerle cebelleşecek güçleri yok.(Dernek,Sendika gibi.) Böyle diyerek tefecileri toplumun kanını emen asalaklar olarak isimlendirmek kolay ama bu olgunun arkasındaki ekonomik gerekçeyi de anlamak zorundayız.

Tefeci var, çünkü kimsenin kredi vermediği bir pazarda kendisine bir niş(çok karlı bir alan) yaratmış. Tefeci var, çünkü kredibilitesi az olan bir zümreye riski yüksek bir finansman sağlıyor. Kredi kelimesinin kökünün Latince "credo" olması bir tesadüf değildir. Fakat tefeci burada kritik bir ikilemle karşı karşıya. Eğer çok cömert olup az faiz isterse para kazanamaz ve üstlendiği riskin karşılığını alamaz. Eğer fahiş faiz isterse temerrüt/direnim riski büyür. Öyleyse çözüm ne olmalı?

(Bkz:kredi kelimesi latince “credo” kelimesinden gelir; anlamı güven/teminat/inanmak demektir.) ''Credo in unum deum'' (Tek bir yaratıcıya inanırım.) Not: Credo (kredi) kelimesini önemini arz etmek amacıyla İncil'de geçen bir örneğini verdim. Farklı bir ima veya mana yok.

"Credo",“güven,teminat demek!” demektir. Ama tefeci kritik bir ikilemle karşı karşıya. Eğer çok cömert olup az faiz isterse para kazanamaz ve üstlendiği riskin karşılığını alamaz. Eğer fahiş faiz isterse temerrüt/direnim riski büyür. Öyleyse yanıt ne?

Yanıt çok basit. Büyümesi, güçlenmesi gerek. Shylock kreditör olmanın zaaflarını keşfeden ilk kişi değil.Hem temerrüt riski var hem azınlık. 14. yüzyıl Floransa’sında finans sektörünü 3 aile domine ediyordu. Bardi, Peruzzi ve Acciaiuoli. Hepsi de battılar.

Galileo Galilei'ye yardım etmiş, Rönesansın öncü ailelerinden: Mediciler

Çünkü büyük borçluları battı. İngiltere Kralı 3. Edward ve Napoli Kralı Roberto. Bu 3 ailede kreditör olmanın zaaflarını görüyorsak, Mediciler'de de bunun ulaştığı gücü görüyoruz.Aslında Medici’ler bir döviz bürosuydu.Aynı Venedik Yahudileri gibi banklarda döviz bozuyorlardı.Sonra onlara banker denmeye başlandı.Çünkü ampülü görüp tefecilikten bankacılığa terfi ettiler ve daha legal versiyonu olan Bankayı kurdular.

Finans dünyası Mediciler sayesinde daha da legalleşerek kurumsallaşmıştır.Aslında burada hukuk da devreye girdi.Bununla birlikte,borç alma ve verme temelleri olmasa ve bu alış-veriş sistemi geliştirilmeseydi, dünyanın ekonomik tarihi ayağa kalkamayacaktı.Eğer borç verenlerle borçlular arasında bu gelişen ve büyüyen ilişkiler ağı olmasaydı bugünün global ekonomisi de dahil belki de insanlık tarihi bu noktaya gelmeyecekti.Örneğin insan uzaya gidemeyecekti.Cep telefonu, internet olmayacaktı.

Dünyanın gelmiş geçmiş en zengin adamı olarak anılan Jacop Fugger Kristof Kolomb ile Macellan'ı finanse etmeseydi ne Amerika Kıtası bulunacaktı ne de Coğrafi Keşifler başlayacaktı.

1966 yılından beri Broadway tiyatrolarında kabaret müzikali sahneleniyor.Liza Minelli söylüyor:“Money, money, money. Money makes the world go around, world go around.”Evet belki dünyayı döndüren para değil ama insanları,ürünleri & hizmetleri dünyanın etrafında döndüren para.

Finansörlere borçlu insanların kanını emen vampirler olarak bakmak yerine,yine bu insanları ve idare ettikleri kurumları hukukun temel normları doğrultusundan şaşmadan adilane bir şekilde sisteme entegre etmek gerekir.Tabii burada hükümetlere/devleti yönetenlere büyük görevler düşüyor.Şayet bankalar ile gelişmiş,derin kredi ve borç piyasaları olmazsa tefeciler o boşluğu bir şekilde sistemde açık bularak yine dolduracaklardır.

Diğer finansal sistemlerde bu durum bilakis mal ve hizmet girdilerinde de farklılık gözetmez. Demem o ki bir ülkenin finans piyasaları ne kadar gelişip kurumsallaşırsa;

tüccarlar, üreticiler, yatırımcılar ne kadar farklı ve çağdaş finansal enstrümanlar kullanabilirlerse, Jet Fadıllar, Turcoinci'ler, Çiftlikbank'ın Tosunları, Thodex'ler bu sistemde kolay kolay yer bulamayacaklardır.

Not:

@AliPersembe hocamızın Ntvmsnbc'de 2011 yılında yaptığı "Perşembenin Gelişi" adlı programlardan ilham alınmıştır. Kendisine bu vesileyle çok teşekkür ediyorum.

Pruvanız neta, rüzgarınız kolayınıza olsun! #vucaborsa @taskinakgul