Olumlamalar, sahip olduğumuz ve genellikle bilinçaltımızda yer alan düşünceler, inançlar ve içsel diyaloglardır (İngilizcesi ile “affirmation”). Olumlamaların yaşam deneyimlerimizin oluşmasına katkısı vardır. Olumlamaların bazıları pozitif bazıları da negatif olabilir. Bu anlamda olumlamalar, kim olduğumuzu, ne yaptığımızı, nasıl hissettiğimizi belirleyen zihinsel programlar olarak da adlandırılabilir.
Hayatin her alanında olumlamaların etkileri söz konusudur. İster sağlık, ister aşk, ister ekonomik konularda olumlamalar oluşturulabilir. Negatif olumlamaların farkında olmak ve bizi engelleyen eski inançlarımızı yıkmak ve yaşamımızda gerçek olumlu değişiklikler meydana getirmek için olumlamaların gücünden yararlanabiliriz.
Gündelik hayatımızın pek çok yerinde olumlamaları kullanmak mümkündür. Olumlamalar, iş, spor ve pek çok meslekten başarılı insanların kullandıkları güçlü psikolojik araçlardır. Günlük pozitif olumlamalar, başarılı bir trader olmamıza yardımcı olabilir.
OLUMLAMALAR NASIL ÇALIŞIR?
Olumlamalar, bilinçaltı programımızın yeniden yazılmasını sağlayan bilinçli ifadelerdir. Mevcut olumlu ve olumsuz bilinçaltı programlarına etki eden pek çok dış etken söz konusudur. Bu etkenlerin bir sonucu olarak, yıllar boyunca kendimize tekrar tekrar aynı şeyleri söyleyip dururuz. Bu ifadeler, bilinçaltımızın derinliklerine yerleşir ve hem kimliğimizin hem de realitemizin bir parçasına dönüşürler. Kim bilir aşağıdaki ifadeleri hem kendinize hem de başkalarına kaç kere tekrarladınız:
Kar elde ettiğimde her zaman bir şekilde bunu kaybederim.
Her zaman bir şekilde aptalca hatalar yaparım.
Ticaretimde kaybettiğimi görmekten nefret ediyorum.
Hiç şanslı değilim.
Şanslı olsaydım annem beni kız/oğlan doğururdu.
Bir şey kötü gitmeye başlarsa her şey eninde sonunda kötü gitmeye başlıyor (Murphy Yasası). Bu ifadeleri ne kadar uzun zamandır kendimize söylediğimizi bir düşünelim. Bir ifadeyi ne kadar çok sık tekrarlarsak onun gerçeğimiz haline dönüşmesi daha fazla olasıdır. Dil, düşüncenin aynası olduğundan; kendimize bunları söylemeye devam ettiğimiz sürece bu ifadelere daha fazla inanmaya başlarız. Bir süre sonra bu ifadeler gerçekten bizim realitemize dönüşmeye başlar. Bu gibi bilinçaltı programları, tüm hayatımız boyunca beynimizin derinliklerinde çalıştığından çoğu zaman orada olduklarının bile farkına varmayız.
Negatif bir programın varlığını, hayatta istediklerimize ulaşamadığımızda daha çok fark ederiz. Özellikle stres ve kaygı zamanlarında negatif zihinsel kalıplar daha fazla çalışır; tıpkı otomatik pilotta uçuş gibi kontrolü elinde tutar.
Negatif kalıplarımızı ve bilinçaltı negatif programları ancak bu otomatik pilotta yaşamayı bıraktığımızda ve kendi içimizde ve dışımızda neler olup bittiğine dair daha dikkatli bir farkındalık geliştirdiğimizde sona erdirebiliriz.
Olumlamalar, negatif bilinçaltı programlarımızı tersine çevirmemize yardımcı olabilir. Ancak bunların bir mucize olmadığını hem uygulamamızın hem de gerçekleşmesinin ciddi bir emek, zaman ve yoğunlaşma gerektirdiğini akılda tutmak gerekir. Negatif bilinçaltı kalıplarımızın oluşması nasıl ki yıllar aldıysa, bu bilinçaltı kalıplarını kırmak ve tersine çevirmek için de belirli bir zaman gerekir. Bunun için en çok ihtiyacınız olan şeyler sabırlı ve tutarlı olmak gibi içsel kaynaklarımızdır.
TRADERLARA UYGUN OLUMLAMALAR NASIL OLMALIDIR?
Olumlamalar, sanki şu anda oluyormuş gibi yazılmalı ve söylenmelidir.
Zihnimiz için “gerçek ile mış gibi” arasında bir fark yoktur. Zihnimiz, canlı bir şekilde hayal ettiğimiz bir şey ile gerçekten olmuş bir şey arasındaki farkı söyleyemez. Bu nedenle, bu gerçeğin iyi bir şekilde değerlendirilmesi gerekir.
Kendimize şu anda/halihazırda zaten başarılı bir trader olduğunuzu güçlü bir şekilde söylemeye devam ederseniz zihninizde bu ifade daha fazla bir yer edinmeye başlayacaktır. Bu kararlı ve tutarlı zihinsel tutum, bir süre sonra kendi içimizde başarıyı hissetmemize yardımcı olacaktır. Böylelikle; başarılı bir trader olmak sizin gerçek kimliğiniz haline gelebilecektir. Buna ne kadar ikna olur ve içtenlikle inanırsanız beyniniz içsel hislerinizi dış realitemize uyumlu hale getirmenin yollarını bulacaktır. Çünkü içimizdeki dışımıza er geç yansır. Bazılarımız bunun kendimize yalan söylemek olduğunu söyleyerek buna karşı çıkabilir. Hayır! Bu bir yalan değildir. Siz başarılı bir trader olma potansiyeline ve yeteneğine zaten sahipsiniz.
Büyük bir dezavantajı olmadığı sürece, herkes ticarette başarılı olabilir. Bunun; eğitim durumu, yaş, sermaye, cinsiyet, etnik köken vb. hemen her alanda örnekleri vardır. Başarısızlık, daha çok negatif bilinçaltı kalıpların baskınlığından kaynaklanmaktadır. Bu nedenle rahatlıkla söyleyebiliriz ki bu yetenek zaten içinizdedir. Bu potansiyeli benimsemeyi ve gerçekleştirmeyi seçmek de onu reddetmek de tamamen sizin seçiminize kalmıştır. Olumlamalar yaratarak bu yeteneği geliştirmeyi ve tüm potansiyelinizi kabul etmeyi seçmiş olursunuz.
İster kendiniz yeniden yazın ister mevcut olumlamaları kullanın, bunların şimdiki zamanda ve sanki daha önce olmuş ve halen olmaya devam ediyor gibi yazılmasına ve söylenmesine dikkat etmelisiniz. Bu ifadeler, beyninizi bu yeni realiteyi görene ve bunu kabul etmeye daha fazla yönlendirerek ve yol boyunca ortaya çıkan kaçınılmaz engellerin üstesinden gelmenize katkı sağlayacaktır.
2. Olumlamalarda pozitif olun, kısa cümleler kurun ve özgün kalın.
Olumlamalarınız ne kadar kısa, olumlu ve spesifik olursa o kadar etkili olacaktır. Özellikle de pozitif bir ifade kullanmak büyük bir önem taşımaktadır. Çünkü beynimiz cümle sonlarındaki “değil”, “yapma, koşma” gibi ifadelerini otomatik olarak kaldırarak “koşmayı koş; yapmayı yap” olarak algılar. Örneğin bir çocuğa “koşma!” dediğinizde; o büyük bir olasılıkla tersini yapacak ve koşmayı sürdürecektir. Bunun yerine ona “sakin ol, yavaş yürü” dediğimizde bunu gerçekleştirme olasılığı diğerinden daha fazla olacaktır. Dolayısıyla, “trade işlemlerimin beni duygusal olarak etkilemesine izin vermeyeceğim” ifadesi beynimizde ”işlemlerimin beni duygusal olarak etkilemesine izin vereceğim” biçiminde kaydedilebilmektedir. Bu nedenle özellikle pozitif bir dil kullanmak, olumsuzdan kaçınmak istediğimizden bahsetmek yerine olumlu olandan, yapmak istediğimizden bahsetmek daha önemlidir.
Olumlamaların kısa cümleler şeklinde ifade edilmesi ayrıca çok önemlidir. Çünkü uzun cümlelere oranla kısa cümlelerin hafızamızda kalmaları daha olasıdır. Bir hikaye ve bir şiir ezberlemeye çalışan iki kişinin performanslarına baktığımızda, şiir ezberleyenin daha başarılı olacağını söylemek kahinlik sayılmaz. Çünkü şiirler, kısa ve ahenkli cümlelerden oluşur. Bu nedenle seçeceğimiz ya da oluşturacağımız olumlamaların özellikle kafiyeli olması akılda kalmayı ve hatırlamayı arttırır.
Son olarak; olumlamalar mümkün olduğunca spesifik olmalıdır. Spesifik bir olumlama, zihnimizde daha canlı bir görüntünün oluşmasına olanak sağlayarak olumlamanın gerçeğe dönüşme olasılığını arttırır.
3. Olumlamalar eylem ve duygu içermelidir.
Olumlamaların işe yarayabilmesi için belli bir duyguyu tetiklemesi gerekir. Duyguyla birleşmiş olumlamalar gerçeğe daha yaklaşır ve bir tutkuya dönüşür. Tutkulu ve inançlı bir oyuncunun başarı şansı, yaptığı işe inanmayan ve ona heyecan duymayan kişiye göre daha fazladır.
TRADERLARIN KULLANABİLECEĞİ BAZI OLUMLAMALAR
Aşağıdaki olumlamaları kendinize göre yeniden oluşturabilirsiniz. Pek çok başarılı sporcu ve traderın düzenli olarak olumlama yaptıkları bilinmektedir. Aşağıda bazı örneklerini verdiğimiz olumlama cümlelerini tıpkı egzersiz yapar ve kaslarınızı geliştirir gibi düzenli olarak aynanın karşısına geçerek tekrarlamanız, kendinizi daha iyi hissetmenize ve alım satım işlemlerinizin iyileşmesine önemli ölçüde katkı sağlayabilir.
Trade işlemlerimden sonra rahatlıyorum ve bundan keyif duyuyorum.
Bu cümlede zihnimiz otomatik olarak şunun gibi bir olumlama cümlesi oluşturursa buna özellikle dikkat edin: “Aşırı trade yapmayacağım. Üst üste trade yapmayacağım”. Bunun yerine pozitif bir olumlama kullanarak aşırı alım satım konusunda stres yapmanızı engelleyeceği gibi gerçekten sizi içinde olmak isteyeceğiniz ruh haline girmenize yardımcı olacaktır.
Başarılı ve kazanan bir traderım.
Henüz sürekli olarak kar elde edemiyor olsanız bile; bu cümleyi sık sık söyleyin. Bu ifadeyi “ben başarılı bir trader olacağım” biçiminde kesinlikle söylemeyin. Bir şeyi gelecekte başaracağınızı söylemek, onu bir türlü gelmeyecek bir zamana kadar ertelemek anlamına gelebilir. Bu, tıpkı bir kumarbazın, sigara bağımlısının ya da alkoliğin “yarın bırakacağım” demesine benzer ki o yarın bir türlü gelmez. Bu nedenle koşullar ve durum ne olursa olsun şu anda zaten “başarılı ve kazanan bir trader” olduğunuzu kabul edin. Üstelik başarısızlığı fark etmek de öğrenme sürecine dahildir.
Trade işlemlerini içime sinen, belirli bir kuralı olan bir stratejiye göre yapıyorum.
Stratejinize sadık kalmak, oyunda/piyasada kalmanın temel anahtarıdır. İnandığınız ve güvendiğiniz bir strateji (giriş-yöntem ve çıkış kurallarının önceden belirlenmiş olması) sizi piyasanın kuru gürültüsünden ve ayartmalarından korur. Piyasada her an, her şey olabilir. Hele hele içgüdülerle/sezgilerle oluşturulmuş stratejiler her zaman kardan çok zarar ettirir.
Trade stratejime inancım tam.
Ticaretim test edilmiş bir stratejiye dayanmaktadır. Trade stratejimi başkalarına kolayca anlatabiliyorum. Anlatırken herhangi bir şüphe yok içimde. Trade stratejim içime siniyor. Trade psikolojim stratejimle uyumlu ve beni rahatlatıyor.
Piyasadaki eylemlerimin sonuçlarını üstleniyorum.
Siz, spot ya da vadeli piyasalarda hangi ürünü seçeceğimize, nasıl ve ne miktarda bir alım satım yapacağınıza karar veren tek kişisiniz. Dolayısıyla, trade kaderinizin efendisi sizsiniz. Stratejinizin dışında bir işlem yaparsanız ve kayıp yaşarsanız; bu kötü bir trade olur ve bunun sorumluluğu tamamen size aittir. Sonuçta etkilendiğiniz ya da sizi etkilemeye çalışan birileri olsa bile son kararı siz verdiniz.Buradan hareketle oluşabilecek tüm sonuçlarda sorumluluğu üstlenmek durumundasınız. Başkalarını suçlamak sizi sadece rahatlatır; size bir şey öğretmez ve sizi geliştirmez. Tersi durumda; stratejinize uygun olmayan bir işlem yapmış ve kazanmış olsanız bile başkalarına bağımlılığınızı arttıracaktır. Çünkü bilinçaltımız kendi kararlarıma güvenme kodunu işlemeye devam eder. Bir dahaki işlemle aynı şeyin tekrarlanma olasılığı giderek artar. Sonuçta başkasının aklı ile hasada giren, kışı kümeste geçirir. (Bu atasözü de benden literatüre bir katkı olsun).
İster kayıpla isterse kazançla sonuçlansın tüm trade işlemlerimin kaydını tutuyorum.
Oldukça zahmetli, yorucu ve bazen gereksiz gibi gelse de tüm işlemlerin kaydını tutmak, sizin planınıza bağlı kalmanıza yardımcı olur ve trade eylemlerimizin sorumluluğunu üstlenmenizi sağlar. Siz başarılı bir trader olarak, ne zaman, neden bir işleme girdiğinizi, işleminizin sonucunu, sonucun neden ve nasıl ortaya çıktığını düzenli olarak kayıt altına alırsanız ticari başarınız gün gün artacaktır. Siz artık sorumluluk sahibi bir trader olarak, sıkı bir kayıt tutucu olarak tanınıyor ve biliniyorsunuz.
Ticarette her zaman riskimi düşük tutarım.
Sırf işleme girmek için alım satım yapmam. Yüksek riskli olan ve kazancı bu riske oranla düşük olan işlemlerden uzak dururum.
Stratejime dayalı bir kurulumum yoksa sermayeyi korumak için mutlu ve mesut bir şekilde piyasayı izleyebiliyorum.
Stratejiniz kurallara uygun değilse, trade yapmamakta hiçbir sorun yoktur. Ne kadar çok para kazandığımın ne kadar çok işlem açtığımla bir ilgisi yoktur. Tersine az ve başarılı işlem, trade başarımın en önemli anahtarıdır. Bize para kazandıran şeyler genellikle almadığımız işlemlerden elde ettiğimiz kar, daha doğrusu gereksiz yere riske girmediğimiz için koruduğumuz sermayeden kaynaklanır. Ticaret asla bir kumar değildir. Uygun bir strateji oluşuncaya kadar işlem açmadan bekleyebilmek hem kayıpların önüne geçer hem de kazancımızı arttırır.
Profesyonel traderların ilk hedefi önce sağlam bir strateji geliştirmek, sonra stop noktasını belirlemek ve böylelikle başarı oranı yüksek işleme giriş fırsatlarının sayısını arttırmaktır. Hayal kırıklığına uğramak ve can sıkıntısından bir alım satım yapmak yerine stratejinize uygun olmayan işlemlere girmeden geçirilen bir gün/hafta; çalışmak, gelişmek, dinlenmek, üretmek ve ilişkilerimizi sağlamlaştırmak için büyük bir kazanca dönüşebilir.
Yalnızca getirisi yüksek, riski düşük işlemleri takip ediyorum.
Hepimiz kazanmak isteriz ama asıl hedef “Dimyat’a pirince giderken evdeki bulgurdan olmamaktır”. Bu nedenle riski mümkün olduğunca düşük tutabilmek için stratejime bağlı kaldığım bir zihinsel ve duygusal formasyona sahibim.
Anlık kazançlar yerine uzun vadeli kazançlara odaklanarak alım satım yapıyorum.
Alım satım işlemlerine ilişkin beklentilerinizde gerçekçi olmak ve kasanızı önce muhafaza etmek sonra da uzun vadede düzenli kazançlarla onu arttırmak, çılgınlık yapmaktan daha fazla sizin trade başarınıza katkı sağlar.
Dolandırıcılardan, pumpçılardan uzak durun ve “az her zaman çoktan fazladır” felsefesine uygun işlemler yapın.
İşlemlerimle duygusal bir bağ değil gerçekçi bir bağ kuruyorum.
Basitçe girdiğiniz işlemlerin sonucu ne olursa olsun; ister kazanmış isterse kaybetmiş olun, çıktığınız işlemlere uzun bir süre geri dönüp bakmayın. Ne olduğunu takip ediyorsanız, yani ne kadar yükseldiği ya da düştüğü hala sizi ilgilendirmeye devam ediyorsa bilin ki o ürüne duygusal olarak bağlanmışsınızdır.
Trade, bir aşk, bir arkadaşlık, yoldaşlık ya da bir flört ilişkisi değildir. Trade, bir ticarettir. Pek çok farklı fırsatların olduğunu göz önünde bulundurarak önünüze bakın. Bu bir savaş değildir. Savaşta/satrançta şahı devirmek için piyonu feda etmek gerekebilir ama tradede feda edilecek tek bir kuruş bile yoktur. Bu nedenle “daha da çıkar, oradan satarım” ya da “düşse bile maliyetimi azaltmak için almaya devam ederim” demek ve bunu herhangi bir teyide ya da stratejiye dayanmadan yapmak hem büyük bir kumardır hem de o ürüne duygusal olarak bağlandığınızı gösteren en büyük kanıtlardan biridir.
Bu yazıda trade yaparken olumlamaların gücünden nasıl yararlanabileceğimizi tartıştık ve traderların kullanabileceği bazı olumlama örneklerine yer verdik. Unutmadan olumlamalar ancak kullanıldıkça etkisi artacak bir egzersizdir.
VUCA BORSA ailesi olarak ticaretinizin akla, mantığa ve belirgin bir stratejiye dayandığı ve her türlü duygusal bağımlılıklardan uzaklaştığınız bol kazançlı bir yıl diliyoruz.
Dr. Mahmut Bektaş
Psikolojik Danışman/Psikoterapist
Trade Psikolojisi